ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

 Του πρεσβυτέρου Πέτρου Γιατρά

Αγαπητοί μου αδελφοί, από σήμερα η Αγία μας Εκκλησία, μας εισάγει σε μια νέα περίοδο του εκκλησιαστικού κύκλου, αυτή του Τριωδίου. Η περίοδος αυτή, παίρνει το όνομά της από το Τριώδιο, ένα ογκώδες βιβλίο που χρησιμοποιούν οι ψάλτες από τον χθεσινό εσπερινό του Σαββάτου, μέχρι και το Μ. Σάββατο πριν την τελετή της Αναστάσεως.

Ονομάζεται δε Τριώδιο, γιατί στον Όρθρο οι κανόνες έχουν τρεις ωδές.

Η εισαγωγή μας, λοιπόν, σε αυτή τη νέα περίοδο, έχουμε συνηθίσει να γίνεται ‘εν τυμπάνω και χορώ’, με όργανα και νταούλια, με ξεφαντώματα και κραιπάλες. Αντίθετα, η Μάνα μας Εκκλησία, θέτει τα πράγματα κάπως διαφορετικά και μας βάζει να ακούσουμε μια παραβολή του Χριστού, την οποία ο Χριστός απηύθυνε σε κάποιους ανθρώπους, οι οποίοι –μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής- θεωρούσαν τους εαυτούς τους δίκαιους, εξουθενώνοντας όλους τους άλλους. ‘Εξουθενώνοντας όλους τους άλλους’ εδώ θα πει ότι συνέκριναν τους πάντες με τους εαυτούς τους, θεωρούσαν ότι οι ίδιοι είναι οι μόνοι τέλειοι και είτε ήταν αυστηροί με του γύρω τους, είτε τους έψεγαν, είτε τους περιγελούσαν, εν ολίγοις τους εξουθένωναν. 

Ο Χριστός, θέλοντας να χτυπήσει αυτούς τους εγωιστές θα λέγαμε ανθρώπους ακριβώς εκεί που πονούν, όχι βέβαια από ασπλαχνία αλλά από αγάπη γι’ αυτούς, ούτως ώστε να συνέλθουν από την πλάνη στην οποία έχουν πέσει, τους αναφέρει την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου.

Ίσως από τις πιο γνωστές παραβολές, όπου δυο άνθρωποι,  ένας Φαρισαίος και ένας τελώνης, πάνε στο ναό να προσευχηθούν. Ο μεν Φαρισαίος, είναι άνθρωπος που ανήκει στην ανώτερη και επιφανή τάξη του Ισραήλ, πλούσιος, λόγιος, γνώστης των Γραφών και τέλειος εφαρμοστής του μωσα’ι’κού νόμου. Έχοντας, λοιπόν, αυτό το υπόβαθρο, η προσευχή που απευθύνει έχει ως εξής : ‘Σε ευχαριστώ Θεέ μου, που δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους. Σε ευχαριστώ που δεν είμαι άδικος, που δεν είμαι κλέφτης, που δεν είμαι μοιχός, που δεν είμαι…, που δεν είμαι…, να, που δεν είμαι σαν και αυτόν εκεί πέρα τον τελώνη. Ποιος είναι, όμως, αυτός ο τελώνης;

Ο τελώνης είναι και αυτός πλούσιος. Μαζεύει τους φόρους από τους συμπατριώτες του και τους αποδίδει στους Ρωμαίους κατακτητές. Στα μάτια των συμπατριωτών του είναι άνθρωπος του συστήματος, αλλά και κάτι παραπάνω, είναι προδότης αφού συνεργάζεται με τους κατακτητές. Μα είναι και κλέφτης, αφού κλέβει από τους φόρους για να ζει μια ζωή μέσα στη χλιδή, μέσα στην ακολασία, συναγελαζόμενος την εξουσία. Όλα αυτά, όμως, τα αρνητικά χαρακτηριστικά που κουβαλάει, δεν τον εμποδίζουν στο να δει κατάματα τον εαυτό του, να συνειδητοποιήσει ποιος πραγματικά είναι και να πει στο Θεό με σκυμμένο το κεφάλι, χτυπώντας το στέρνο του ικετευτικά, μια φράση που θα επαναλάβουμε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής : ‘ο Θεός, ιλάσθητί μοι, τω αμαρτωλώ’.

Θέλω, όμως, να σταθώ σε μια μικρή φράση της παραβολής αυτής. ‘ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο’. Το όλο πρόβλημα είναι στις λέξεις ‘προς εαυτόν’. Δεν απευθύνεται, αδελφοί μου, ο Φαρισαίος στο Θεό για να προσευχηθεί. Αντίθετα, πλέκει ένα εγκώμιο του εαυτού του, κάνει μια επίδειξη των αρετών του και ταυτόχρονα επιδίδεται σε μια εξουθένωση και περιφρόνηση του Τελώνου και μάλιστα δημόσια.  Παρουσιάζεται άψογος στα θρησκευτικά του καθήκοντα, που όμως, δεν έφερναν το αποτέλεσμα  που έπρεπε να φέρουν στην ψυχή του. Αντί όλα αυτά να τον βοηθούν, να συναισθάνεται όλο και περισσότερο την αμαρτωλότητά του, την ενοχή του, την αναξιότητά του ενώπιον του Θεού και επομένως να ταπεινώνεται, αντιθέτως καλλιεργούσαν μέσα του ένα υπερήφανο φρόνημα, ένα φρόνημα αυτοδικαίωσης. Έτσι όπως μιλάει, δείχνει ότι έχει την αίσθηση πως με τις δικές του δυνάμεις κατόρθωσε τις αρετές και όχι με την δύναμη του Θεού. Ο Φαρισαίος αυτός μπορεί να μην ήταν άρπαγας, ή μοιχός, ή άδικος, είχε όμως μέσα του ένα άλλο πάθος, που είναι πολύ φοβερότερο από κάθε άλλο, το πάθος της υπερηφάνειας, η οποία είναι η νόσος του διαβόλου, την οποία ο Θεός κατ’ εξοχήν βδελύσσεται και αποστρέφεται.

Νόσος του διαβόλου, γιατί από τον εγωισμό και την υπερηφάνεια εξέπεσε του Παραδείσου και του Αρχαγγελικού υπουργήματος ο Εωσφόρος και το τάγμα του. Νόσος του διαβόλου, γιατί αυτός φύτεψε στην καρδιά των πρωτοπλάστων το σπόρο του εγωισμού και της αμφιβολίας έναντι του Δημιουργού. 

Ας δούμε όμως, τι λένε και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας γι’ αυτό το όντως φοβερό πάθος, από το οποίο γεννιέται πληθώρα άλλων. Πρώτος ο Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Διάλογος, μας λέει ότι  Ὁ ἐγωισμὸς εἶναι ἡ βασίλισσα ὅλων τῷ ἁμαρτιῶν’. Ο  Ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος, μας προτρέπει ‘μὴν ἀρέσκεσαι νὰ σὲ κολακεύουν καὶ νὰ σὲ ἐπαινοῦν, γιατί αὐτὰ εἶναι πάθη που τρέφουν τὸν ἐγωισμό σου’. Επίσης, μας λέει ότι ‘ο ἐγωϊσμὸς δημιουργεῖ ἀκαταστασία καὶ ταραχὴ στὴν ψυχὴ καὶ μολύνεται ὁ νοῦς μὲ τοὺς ἀκάθαρτους λογισμούς’. Τέλος, ο Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης μας εφιστά την προσοχή, λέγοντας ‘Κάθε προσκόλληση στὸ ἐγώ, εἶναι ὑπακοὴ στὸν διάβολο’. 

Αδελφοί μου, τον μεγάλο κίνδυνο τον κουβαλάμε επάνω μας, ο μεγάλος μας εχθρός βρίσκεται μέσα μας και λέγεται εγωισμός. Εγωισμός με όλα του τα παρακλάδια: φιλαυτία, υπερηφάνεια, έπαρση, προβολή κλπ. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για τον άνθρωπο και την ψυχή του, δεν υπάρχει χειρότερη ασθένεια, αφού οι συνέπειές της δεν είναι μόνον ισόβιες, καταστροφικές για τον ίδιο τον  «φορέα» του εγωισμού, αλλά και αιώνιες. Ο Χριστός σήμερα, μας έδωσε το παράδειγμα. Μας έδειξε την αρχή του μονοπατιού που χρειάζεται να ακολουθήσουμε για να είμαστε δικοί Του. Το ξέρω. Είναι δύσκολο να αντικρύσουμε τον εαυτό μας με τα εσωτερικά χάλια του και να συνειδητοποιήσουμε ποιοι πραγματικά είμαστε. Όμως γνωρίζω, ότι όταν ταπεινωθούμε πραγματικά και με πίστη ενώπιον του Θεού και των ανθρώπων, μόνο τότε η καρδιά μας θα αρχίζει να γεμίζει Χριστό, θα αρχίζει να γεμίζει αγάπη ανυπόκριτη και ανεπιτήδευτη προς όλους και θα τεθούν μέσα μας τα κατάλληλα θεμέλια ούτως ώστε να επιτύχουμε το έλεος του Θεού.